مدت زمان لازم برای خواندن این مطلب: 12 دقیقه
کمبود تستوسترون ممکن است در هر مرحله‌‌ای از زندگی مردان رخ دهد. بااین‌حال، با افزایش سن، احتمال مواجهه با این مشکل بیشتر می‌‌شود. در این مقاله شما را با تمام اطلاعات موردنیاز در مورد کمبود تستوسترون، علائم، علل، اثرات و روش درمان آن آشنا خواهیم کرد.
تستوسترون چیست؟
تستوسترون اصلی‌‌ترین هورمون مردانه و یک استروئید آنابولیک است. این هورمون نقش اصلی را در ایجاد بدن عضلانی مردان ایفا می‌‌کند و تأثیر آن حتی قبل از تولد نیز محسوس است.
تستوسترون در بیضه‌‌ها تولیدشده و نقش مهمی در رشد مردان دارد. این هورمون در کلفتی صدای مردان، رشد هورمون‌‌های جنسی و افزایش میل جنسی بعد از بلوغ نقش دارد. با ورود به بزرگسالی، هورمون تستوسترون به تنظیم موارد زیر کمک می‌‌کند:
- تراکم استخوان
- حجم عضلات
- توزیع چربی
- موی بدن و صورت
- کلفتی صدا
- میل جنسی
- نعوظ
این عوامل نشان می‌‌دهند که میزان تستوسترون نقش مهمی را در فرایند‌‌های بدنی ایفا می‌‌کند. در دوران بلوغ و جوانی این هورمون به بیشترین میزان خود رسیده و تا زمان بزرگسالی این میزان در اوج باقی می‌‌ماند.
پزشکان میزان تستوسترون را عاملی برای ارزیابی سلامت فرد قلمداد می‌‌کنند.
محدوده طبیعی تستوسترون 300-1000 ng/dL است و میزان آن تحت تأثیر عوامل متعددی نظیر سلامت، سن و سبک زندگی است. برای مثال، مصرف مشروبات الکلی میزان تستوسترون را کاهش می‌‌دهد، این در حالی است که تمرینات استقامتی میزان این هورمون را افزایش می‌‌دهند.
اگر میزان تستوسترون فرد کمتر از این میزان باشد، فرد با کمبود تستوسترون مواجه است.
فقدان تستوسترون در مردان
فقدان تستوسترون که با عنوان هیپوگونادیسم نیز شناخته می‌‌شود، یکی از نگرانی‌‌های اصلی مردان است. استرس و سپری کردن زمان زیاد در حالت نشسته ازجمله عواملی هستند که بر آندروژن‌‌ها تأثیر دارند. به‌عبارت‌دیگر، بسیاری از ما سلامت هورمونی خود را به خطر می‌‌اندازیم.
میزان تستوسترون بعد از 30 سالگی هرسال یک درصد کاهش می‌‌یابد. بااین‌حال، سبک زندگی، سلامت یا مشکلات پزشکی نیز می‌‌توانند بر این فرایند تأثیر داشته باشند. عواملی نظیر استرس و رژیم غذایی نیز می‌‌توانند بر میزان این هورمون تأثیر داشته باشند.
طبق مطالعات اخیر، 25 درصد مردان بالای 30 سال با مشکل فقدان تستوسترون مواجه هستند. اما فقط 5 درصد این افراد علائم فقدان تستوسترون نشان می‌‌دهند.
مشاهده علائم کاهش تستوسترون ممکن است برای برخی مردان بسیار ناراحت‌‌کننده باشد. اگر هر یک از علائم زیر را احساس کردید، با پزشک خود مشورت کنید.
علائم و نشانه‌‌های کمبود تستوسترون
آیا نگران میزان تستوسترون بدن خود هستید؟ برخی از علائم کمبود تستوسترون به شرح زیر هستند:
کاهش میل جنسی: شاید احساس کنید که پیرتر می‌‌شوید و بدین دلیل میل جنسی شما کاهش می‌‌یابد، اما باید به این موضوع توجه داشته باشید که کاهش تستوسترون منجر به کاهش میل جنسی میگردد.
عدم نعوظ: اگر میزان تستوسترون بدن شما کاهش یابد، ممکن است با مشکلات نعوظ یا حفظ نعوظ مواجه شوید.
ناباروری: کاهش تستوسترون بر کاهش تولید اسپرم تأثیر داشته و باعث ناباروری می‌‌شود.
کاهش نعوظ ناگهانی: کاهش میل جنسی ممکن است باعث کاهش تناوب نعوظ ناگهانی به‌ویژه در حین خواب گردد.
ریزش مو: اگرچه ریزش مو با افزایش سن مردان فرایندی طبیعی است، کاهش میزان تستوسترون ریزش مو در سایر نقاط بدن را نیز تسریع می‌‌کند.
بزرگی سینه: عدم تعادل در میزان تستوسترون و هورمون جنسی زنانه (استروژن) می‌‌تواند افزایش رشد سینه‌‌ها در مردان را در پی داشته باشد.
خستگی مزمن: اگر خستگی شما بعد از استراحت یا خواب رفع نمی‌‌شود، ممکن است با کمبود تستوسترون مواجه باشید.
افزایش چربی بدن: تستوسترون به تنظیم توزیع چربی در بدن کمک می‌‌کند. کاهش میزان انرژی برای تمرین و کاهش حجم ماهیچه نیز می‌‌تواند میزان چربی بدن را افزایش دهد.
افسردگی، اضطراب و تغییرات روحی: کاهش میزان اندروژن‌‌های آزاد بدن با سلامت روحی و روانی در ارتباط است. این علائم به دلیل کاهش میزان تستوسترون بدن نیز رخ می‌‌دهند.
علل کاهش میزان تستوسترون بدن
علل کاهش میزان تستوسترون در مردان متفاوت است. اگرچه همه افراد ممکن است با عدم تعادل هورمونی مواجه شوند، اما میزان عدم تعادل در افراد مختلف، متفاوت است. در این بخش به علل احتمال کاهش این هورمون خواهیم پرداخت…
هیپوگونادیسم اولیه
در برخی از مردان، کاهش میزان تستوسترون ممکن است به دلیل مشکلات پزشکی در بیضه‌‌ها باشد. این مشکل را هیپوگونادیسم اولیه می‌‌نامند که ازجمله عوامل آن می‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اوریون
- کلاینفلتر
- هموکروماتوز
- آسیب به بیضه‌‌ها
- عدم پایین آمدن بیضه‌‌ها
- درمان سرطان
مشکلات پزشکی که منجر به هیپوگونادیسم اولیه می‌‌شوند ممکن است در هر سنی رخ دهند. برای مثال، اگر بدن شما در طی رشد جنینی به میزان کافی تستوسترون تولید نکند، ممکن است با مشکل عدم رشد کافی اندام تناسلی متولد شوید. علاوه بر این، اگر به هر دو بیضه آسیب وارد شود، احتمالاً با هیپوگونادیسم مواجه شوید.
هیپوگونادیسم ثانویه
از سوی دیگر، مشکلات ناشی از غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس نیز می‌‌توانند بر عملکرد بیضه‌‌ها تأثیر داشته باشند. این مشکل هیپوگونادیسم ثانویه نامیده می‌‌شود که ممکن است به دلیل مشکلات زیر رخ دهد:
- ایدز
- اختلالات هیپوفیز
- سندرم کالمان
- بیماری التهابی
- داروها (به‌ویژه داروهای مخدر ضد درد)
- افزایش سن
- چاقی
- استرس ناشی از بیماری
همانند هیپوگونادیسم اولیه، این نوع هیپوگونادیسم نیز می‌‌تواند در هر بازه زمانی رخ دهد. این مشکل ممکن است در طی رشد جنین، دوران کودکی، بلوغ یا بزرگسالی رخ دهد.
ارتباط با سبک زندگی
اما چرا برخی از مردان سالم نیز با علائم کاهش میزان تستوسترون مواجه می‌‌شوند؟ اگر این دسته از افراد مشکل پزشکی ندارند، چه چیزی عامل اصلی مشکل آن‌ها می‌‌باشد؟
سبک زندگی. بسیاری از مردان در زندگی روزمره خود با استرس مواجه هستند و استرس بر تعادل هورمونی آن‌ها تأثیر دارد. کمبود خواب، استعمال دخانیات، مصرف مشروبات الکلی، استفاده از مواد مخدر و استرس می‌‌توانند شرایط مناسبی برای تولید تستوسترون ایجاد کنند.
رژیم غذایی می‌‌تواند بر میزان تستوسترون مردان تأثیر بگذارد. اگر رژیم غذایی فاقد مواد مغذی نظیر روی، ویتامین D و چربی‌‌های سالم باشد، اختلالی در هورمون‌‌ها رخ می‌‌دهد.
راه‌‌حل: فعالیت فیزیکی داشته، رژیم غذایی متعادلی داشته، مصرف الکل را قطع کرده و هر شب هفت الی هشت ساعت بخوابید. این سه عامل به‌تنهایی تعادل هورمون‌‌ها را تنظیم می‌‌کنند.
اگرچه تولید تستوسترون یک‌شبه تنظیم نمی‌‌شود، شما باید برای داشتن زندگی سالم تلاش کنید. سبک زندگی سالم بهترین روش برای مقابله با کاهش آندروژن‌‌ها می‌‌باشد.
تأثیر کاهش تستوسترون بر سلامتی
کاهش تستوسترون یکی از نگران‌‌های شایع است که تأثیرات متعددی بر سلامتی دارد. ازجمله این مشکلات می‌‌توان به زودرنجی، ناباروری و افسردگی اشاره کرد.
انجمن ملی سلامت و تغذیه اعلام کرده است که مردانی که با کاهش تستوسترون مواجه هستند، با احتمال بیشتری به بیماری‌‌های مزمن مواجه می‌‌شوند. اگر سابقه بیماری خاصی در خانواده شما وجود دارد، کاهش تستوسترون ممکن است احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش دهد.
بدین دلیل، پزشکان محدوده سالم تستوسترون را برای سلامتی ضروری قلمداد می‌‌کنند. تستوسترون نه‌تنها بر احساس فرد در مورد خود تأثیر دارد، بلکه کیفیت زندگی فرد را نیز تحت تأثیر قرار می‌‌دهد.
مردانی که با کاهش تستوسترون مواجه هستند، اغلب به موارد زیر مبتلا می‌‌شوند:
- افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌‌های قلبی عروقی
- دیابت و سندرم متابولیک
- اختلال در متابولیسم کلسترول
- پوکی استخوان
- از بین رفتن حجم عضله
- افزایش چربی بدن
- افسردگی
- اضطراب
- عدم تمرکز
- بزرگی سینه
تشخیص کاهش میزان تستوسترون برای بسیاری از مردان یک هشدار جدی به شمار می‌‌رود. این مشکل نه‌تنها بر ظاهر آن‌ها تأثیر دارد، بلکه روحیه آن‌ها را نیز تحت تأثیر قرار می‌‌دهد. پزشکان نیز اعلام کرده‌‌اند که کاهش تستوسترون می‌‌تواند راه را برای برخی از بیماری‌‌های خطرناک هموار کند.
علاوه بر این، عوارض ذهنی کاهش تستوسترون نیز می‌‌توانند چالش زندگی را افزایش دهند. افسردگی و اضطراب می‌‌توانند تأثیری منفی بر زندگی خانوادگی و شغلی شما داشته و منجر به رفتار نامناسب با دوستان، اعضای خانواده و همکاران شوند.
کاهش میل جنسی، قدرت و عملکرد جنسی نیز می‌‌تواند اعتمادبه‌نفس را کاهش دهد. متأسفانه، کاهش تستوسترون نه‌تنها بر سلامت ذهنی تأثیر دارد، بلکه روابط را نیز با مشکل مواجه می‌‌کند.
درمان کاهش تستوسترون
به‌واسطه تحقیقات گسترده در مورد مواد غذایی، سبک زندگی و استروئیدهای سنتتیک، مردان گزینه‌‌ها و روش‌‌های متعددی برای درمان کاهش تستوسترون دارند. میزان استفاده از این روش‌‌ها به‌شدت علائم بستگی دارد.
برای مثال، شما با کاهش اندک قدرت جنسی مواجه می‌‌شوید. تنها اقدامی که باید انجام دهید، اعمال تغییراتی در الگوی خواب، کاهش استرس و استفاده از رژیم غذایی بهتر می‌‌تواند به بهبود قدرت جنسی شما کمک کند.
از سوی دیگر، درصورتی‌که پزشک نیز کاهش تستوسترون شما را تائید کند، شما میتوانید از مکمل‌‌های تستوسترون استفاده نمایید. با استفاده از این روش‌‌ها میتوانید قدرت مردانه خود را حفظ کرده و بدنی عضلانی داشته باشید.
در این بخش به روش‌‌های درمان کاهش تستوسترون خواهیم پرداخت.
5 ماده غذایی برای تقویت تولید تستوسترون
شاید به این موضوع توجه نکرده باشید، اما غذای دریافتی نیز نقش مهمی در تولید این هورمون دارد. بدون دریافت مواد معدنی و مواد مغذی مناسب، بدن در تولید تستوسترون به‌ویژه در سنین بالا با مشکل مواجه می‌‌شود.
پنج مورد از بهترین مواد غذایی برای افزایش تولید تستوسترون عبارت‌اند از:
تن ماهی
تن ماهی یکی از غذاهای سالم است که ورزشکاران و علاقه‌مندان به تناسب‌‌اندام از آن استفاده می‌‌کنند. اما آیا می‌‌دانید مصرف این ماده غذایی برای وعده نهار به تأمین پروتئین موردنیاز بدن کمک می‌‌کند؟
تن ماهی سرشار از ویتامین D است و بررسی‌‌ها نشان می‌‌دهند که این ویتامین با کاهش تستوسترون مقابله می‌‌کند. شما میتوانید با مصرف یک کنسرو تن ماهی 100% RDA خود را دریافت کرده و انرژی موردنیاز خود بعد از تمرین را تأمین نمایید.
صدف خوراکی
بررسی‌‌ها نشان می‌‌دهند که صدف خوراکی ازجمله مواد غذایی تقویت‌‌کننده قوای جنسی است. صدف خوراکی سرشار از روی است که این عنصر نیز نقش مهمی در تنظیم میزان تستوسترون دارد.
مطالعات نشان می‌‌دهند که فقدان روی در مردان باعث بروز هیپوگونادیسم می‌‌شود. بنابراین، دفعه بعد که به رستوران رفتید، صدف خوراکی را به‌عنوان غذای اصلی انتخاب کنید.
سیر
اگرچه سیر بوی بدی دارد، اما هرگز در مصرف این ماده غذایی کوتاهی نکنید. مصرف سیر در وعده نهار شما را یک گام به هدف افزایش میزان تستوسترون بدن نزدیک‌‌تر می‌‌کند.
سیر حاوی ماده آرام‌‌بخشی به نام آلیسین است. کارشناسان بر این باورند که آلیسین در بدن منجر به کاهش کورتیزول (هورمون استرس) می‌‌شود. کورتیزول هورمونی است که در داخل سلول‌‌های ماهیچه‌‌ای با تستوسترون رقابت می‌‌کند. هرچه میزان کورتیزول کمتر باشد، تستوسترون بیشتری تولید خواهد شد.
توصیه می‌‌شود سیر را به‌صورت خام مصرف کنید تا تأثیر بیشتری داشته باشد.
گوشت قرمز
گوشت قرمز نیز سرشار از پروتئین است و میزان تولید تستوسترون را به‌طور قابل‌‌توجهی افزایش می‌‌دهد. گوشت قرمز سرشار از روی است. جگر نیز یکی از منابع ویتامین D به شمار می‌‌رود، بنابراین با مصرف این دو فراورده گوشتی میتوانید میزان تستوسترون خود را به‌طور قابل‌‌توجهی تقویت کنید. توجه داشته باشید که با مصرف گوشت قرمز میتوانید آهن موردنیاز بدن خود را نیز تأمین کنید.
بااین‌حال، زیاده‌‌روی در مصرف گوشت نیز عوارض نامطلوبی در پی دارد. بنابراین، به‌منظور کاهش ابتلا به برخی از سرطان‌‌ها، به دنبال استفاده از گوشت بدون چربی باشید. مصرف گوشت قرمز را برای موقعیت خاص موکول کرده و به‌طور روزمره از آن استفاده نکنید.
زرده تخم‌‌مرغ
اگرچه تخم‌‌مرغ به دلیل تأثیر نامطلوب بر سلامت قلب محبوبیت چندانی ندارد، بااین‌حال، کلسترول موجود در زرده تخم‌‌مرغ به کاهش تستوسترون کمک می‌‌کند. شایان‌ذکر است که زرده تخم‌‌مرغ سرشار از ویتامین D بوده و مواد مغذی متعددی را در اختیار بدن قرار می‌‌دهد. بنابراین، برای تقویت عضله سازی نیز میتوانید زرده تخم‌‌مرغ را به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
مکمل‌‌های تستوسترون
مکمل‌‌هایی وجود دارند که به تقویت تستوسترون کمک کرده و در انواع مختلفی ازجمله قرص و پودر عرضه می‌‌شوند. برخلاف استروئیدهای آنابولیک، شما میتوانید مکمل‌‌های تستوسترون را به‌راحتی و بدون نیاز به نسخه خریداری کنید. این مکمل‌‌ها به‌گونه‌ای طراحی‌شده‌اند که بعد از توقف مصرف نیز تأثیر نامطلوبی بر تولید طبیعی تستوسترون ندارند.
مکمل‌‌های تستوسترون به مردان کمک می‌‌کنند تا مواد تنظیم‌‌کننده تستوسترون را به‌راحتی در اختیار بدن خود قرار دهند. بنابراین، با استفاده از این محصولات دیگر نیازی به نگرانی در مورد تأمین مواد مغذی بدن از طریق رژیم غذایی وجود ندارد. مصرف این مکمل‌‌ها باعث کاهش استرس افراد درباره تلاش برای تنظیم سلامت هورمونی میگردد.
بااین‌حال، همانند بسیاری از مکمل‌‌های دیگر، این دسته از مکمل‌‌ها نیز اثربخشی متفاوتی دارند. برخی از شرکت‌‌ها محصولات خود را بر پایه تحقیقات علمی تولید کرده و محبوبیت بیشتری دارند، این در حالی است که شرکت‌‌های شناخته‌‌نشده از مواد نامناسبی در ترکیبات خود استفاده نموده و درنتیجه اثربخشی چندانی ندارند.
در خرید مکمل‌‌های تستوسترون همواره به دنبال مکمل‌‌های باکیفیت باشید که از مواد مرغوب تهیه‌شده‌اند. اگر شرکتی تمام مواد به‌کاربرده شده در محصول را به همراه دوز دقیق اعلام کند، محصول آن‌ها با احتمال بیشتری مؤثر خواهد بود.
نکته: سعی کنید برندهای شناخته‌‌شده را خریداری کنید. ترکیبات بی‌‌کیفیت نمی‌‌توانند شما را به هدفتان برسانند و ممکن است خطرناک باشند.
درمان جایگزین تستوسترون
بسیاری از مردانی که تستوسترون دریافت می‌‌کنند، اعلام کرده‌‌اند که روحیه بهتری داشته و زندگی زناشویی آنان بهتر شده است. بررسی‌‌ها حاکی از این هستند که میزان انرژی این افراد نیز بیشتر از سایرین است. با استفاده از روش‌‌های درمان جایگزین تستوسترون افراد می‌‌توانند اعتمادبه‌نفس، قدرت و توان فیزیکی خود را مجدداً به دست بیاورند.
برخی افراد دیگر نیز بر این باور هستند که این روش‌‌های درمانی خطرات بسیاری داشته و اثربخشی چندانی ندارند. درمان جایگزین تستوسترون هزینه زیادی دارد. برخی از انواع درمان‌‌های جایگزین تستوسترون عبارت‌اند از:
- تزریق
- پچ
- ژل
- ایمپلنت
این روش‌‌های درمانی به‌سادگی درخواست نسخه از پزشک نبوده و عوارض متعددی دارند و همه مردانی که با کمبود تستوسترون مواجه هستند، نمی‌‌توانند از این روش‌‌ها استفاده کنند.
خرید TRT بدون نسخه غیرقانونی است. فروش آن‌ها نیز غیرقانونی بوده و ممکن است منجر به مجازات حبس شود.
ازآنجایی‌که TRTها به‌تازگی عرضه‌شده‌اند، عواقب استفاده طولانی‌‌مدت از آن‌ها هنوز به‌طور دقیق مشخص نیست. درنتیجه، پزشکان نمی‌‌توانند به‌طور قاطعانه در مورد تأثیر آن‌ها در آینده اظهارنظر نمایند.
سؤالات متداول
محدوده طبیعی تستوسترون چقدر است؟
محدوده طبیعی تستوسترون در مردان سالم بین 350 و 1000 ng/dL است. عوامل متعددی بر این عدد تأثیر دارند که ازجمله آن‌ها می‌‌توان به سن، سلامت و سبک زندگی اشاره کرد.
نحوه تعیین میزان تستوسترون
به‌منظور اندازه‌‌گیری میزان تستوسترون آزمایش تستوسترون بدهید. اگر با علائمی که پیش‌تر اشاره شد مواجه هستید، ممکن است میزان تستوسترون بدن شما کم باشد.
آیا میتوانید تستوسترون را به‌طور طبیعی افزایش دهید؟
بله. TRT تنها روشی نیست که مردان می‌‌توانند برای جبران کاهش تستوسترون از آن استفاده کنند. بسته به شرایط و شدت، شما میتوانید میزان تستوسترون را با تغییر سبک زندگی خود افزایش دهید. ازجمله این موارد می‌‌توان به کاهش چربی بدن، تمرین بیشتر و خواب بهتر اشاره نمود. افزایش تناوب برقراری رابطه جنسی نیز میزان این هورمون را افزایش می‌‌دهد.
تغییر ناگهانی سبک زندگی آسان نیست، بااین‌حال، اعمال تغییرات جزئی در سبک زندگی می‌‌توانند منجر به نتایج بهتری گردد.
آیا خودتان میتوانید تستوسترون استفاده کنید؟
دلیل مشخصی وجود دارد که پزشکان تستوسترون تجویز می‌‌کنند. استفاده بیش‌ازحد از این روش منجر به تضعیف روند تولید تستوسترون گردیده و در برخی موارد تولید آن را متوقف می‌‌کند.
تستوسترون سنتتیک باید تحت نظر پزشک استفاده شود.
خودتان نیز میتوانید به‌تنهایی از مکمل‌‌ها یا داروهای تستوسترون استفاده کنید، اما مصرف آن‌ها غیرقانونی و خطرناک است.
آیا تستوسترون یک استروئید است؟
بله و خیر.
تستوسترون در حالت اولیه خود یک هورمون استروئیدی آنابولیک ـ اندروژن است که در داخل بدن تولید می‌‌شود. علاوه بر این، تستوسترون سنتتیک به‌کاربرده شده در TRT در آزمایشگاه ساخته‌شده است که یک استروئید تغییریافته به شمار می‌‌رود.
نتیجه‌‌گیری
کاهش مقدار تستوسترون بعد از 30 سالگی در 25 درصد مردان مشاهده می‌‌شود. بااین‌حال، تحقیقات بدین نتیجه رسیده‌‌اند که از هر 20 مرد فقط یکی از آن‌ها علائم این مشکل را نشان می‌‌دهند.
تستوسترون با افزایش سن کاهش‌یافته و فرایند کاهش از 30 سالگی آغاز می‌‌شود. زمانی که مردان به این نقطه از سن خود می‌‌رسند، میزان تستوسترون در هرسال یک درصد کاهش می‌‌یابد. با گذر زمان، این کاهش تأثیر خود را اعمال می‌‌کند.
باید به این موضوع نیز توجه نمود که سن تنها عامل کاهش تستوسترون نیست. بیماری‌‌ها، سبک زندگی و رژیم غذایی نیز می‌‌توانند منجر به کاهش تستوسترون شوند. بدین دلیل، مردان باید توجه زیادی به بدن خود داشته باشند تا بتوانند از هورمون‌‌ها و سلامتی خود محافظت کنند.
اگر با فقدان تستوسترون مواجه هستید، باید توسط پزشک تحت درمان باشید. TRT یکی از روش‌‌های درمانی است و باید به‌صورت قانونی و تحت نظر پزشک انجام شود. توجه داشته باشید که سن تنها عاملی نیست که فرد را به استفاده از TRT مجبور می‌‌کند.
اگر علائم بسیار خفیف باشند، میتوانید با تغییر سبک زندگی، تغذیه مواد معدنی مناسب و کنار گذاشتن عادت‌‌های بد، تستوسترون بدن خود را افزایش دهید. بدن فقط تحت شرایط بهینه می‌‌تواند تستوسترون را به میزان کافی تولید کند.
تالیف:
تن‌ورز (اقتباس از مقاله‌ای از سایت spotmebro.com)
در صورت استفاده از این مقاله، نام و آدرس تن‌ورز را به عنوان منبع ذکر کنید.
سلام. خیلی از افراد با کمبود سطح تستوسترون مواجه هستند. ممنون از این مقاله خوب